Tussentijd is er rijk aan, 40 pagina’s maar liefst. Ze zijn geen verplichte kost. Voor de aantekeningen geldt grotendeels wat Eliot in zijn korte inleiding zegt over verhandelingen: ‘Want die opwinding bij de eerste lezing van een scheppend literair werk dat we niet begrijpen, is zelf het begin van het begrijpen, en als Tussentijd ons niet aangrijpt voor we het hebben begrepen, zal geen verhandeling ons zijn geheim openbaren. (…) Begrijpen begint bij ontvankelijkheid: we moeten het ondergaan voor we een poging wagen de bronnen van het werk zelf te onderzoeken.’
De aantekeningen kunnen een lezer op weg helpen als sommige namen of begrippen onbekend zijn. Voor een deel is het een klassiek notenapparaat: dit komt uit dit gedeelte van deze bron. Soms is het haast een verklarende woordenlijst: ‘Diawl, Welshe krachtterm: Duivel, iemand die van licht verstoken is.’ Vaak zijn het historische verwijzingen die nog eens benadrukken dat Jones de Grote Oorlog wel als een bijzonder moment in de geschiedenis ziet, maar ook als een voortzetting van eerdere strijden. En soms zijn het kleine uitweidingen bij een passage die hij waarschijnlijk te bespiegelend vond om in het gedicht zelf op te nemen, maar toch te belangrijk om ons te onthouden, zoals Aantekening 3 bij Deel 4:
Kort voor de dageraad stonden alle manschappen aan het front op hun aangewezen plek, met het geweer in de hand, of onder handbereik, met bajonet erop, klaar voor mogelijke actie van de kant van de vijand bij het ochtendgloren. Als de dag volop was aangebroken en de gevaarlijke schemering voorbij, kwam meestal het bevel ‘inrukken en geweren schoonmaken’. Van deze gang van zaken mocht niet worden afgeweken in heel de frontzone, ongeacht de omstandigheden. Dezelfde procedure was van kracht bij de avondschemering. Daardoor had dit uur van paraatheid dat twee keer per 24 uur voorkwam, een bijzonder gewicht en kreeg het ook een zekere plechtigheid, omdat je besefte dat van de duinen aan zee tot aan de bergen overal aan heel het front de twee linies tegenover elkaar stonden in waakzaamheid, bedacht op wat er kon komen.
Pingback: Aan de wouden van heel de wereld is deze macht | Tussentijd – David Jones