Het wordt bijna eentonig maar ook in de Volkskrant wordt de loftrompet gestoken over Tussentijd en de vertaling. De papieren editie kopt ‘Knappe vertaling van oorlogsklassieker’, wat de onderkop is in de digitale versie met daarboven: ‘Deze oorlogsklassieker is voor een breder lezerspubliek’.
‘Als Jones’ boek In Parenthesis uiteindelijk verschijnt, is de ontvangst juichend, maar het raakt nooit omarmd door het brede lezerspubliek. Sinds een paar jaar vindt er een rehabilitatieproces rond de schrijver plaats. De zojuist verschenen knappe Nederlandse vertaling van de lyrische roman Tussentijd is daarvan een verheugend voorbeeld.’
De enthousiaste recensent is ook geraakt door Jones’ vooruitziende blik die in dit bericht al ter sprake komt en hij wijst op één van de effecten van het binnenhalen van oudere teksten: “De verwijzingen naar de wereldliteratuur maken beelden soms nog grimmiger dan ze al zijn, zoals die naar Lewis Carrolls Cheshire Cat, wanneer een soldaat door een granaatexplosie wordt onthoofd: ‘zijn gelaat grijnst als de Kolderkat / in alle ijselijkheid. / Het kwam onder hem terecht toen de aarde had gebeefd – en de neuskap schraapte het leer van zijn hiel’.”
De Cheshire Cat is een klassiek vertaalprobleem waar elke vertaler van Alice in Wonderland zijn eigen oplossing voor lijkt te hebben bedacht. Op dbnl.org staat een interessante vergelijking van een groot aantal versies. Veel collega’s kiezen opvallend genoeg voor een zogenaamde HEMA- of Ajax-vertaling, of zoals collega Willem Muilenburg het ooit noemde: een batavomorfisme. De Cheshire Cat wordt een Limburger of een Kollumer Kat. Bij zo’n vertaling krijgen zogenaamde realia een Nederlands equivalent. Dan worden de New York Giants bijvoorbeeld vertaald als Ajax of Main Street als Hoofdstraat. Meestal is dat af te raden omdat het authentieke zaken te veel vernederlandst, maar in sommige gevallen is bijvoorbeeld main street niet de plek waar Joe’s Bar zit, maar gewoon een algemene aanduiding voor wat wij de dorpsstraat of hoofdstraat noemen en is het batavomorfisme toch op zijn plaats.
Bij het vertalen van een verwijzing komt echter nog meer kijken omdat de originele context ontbreekt en er een nieuwe voor in de plaats is gekomen. Een Nederlandse kat vond ik hier te veel afleiden en een Cyperse Poes, zoals hij vaak wordt genoemd, is te weinig onderscheidend om duidelijk te maken waarnaar wordt verwezen en dat geldt voor meer oplossingen die anderen vonden. Het origineel laten staan had gekund, maar zou weer net te veel afstand scheppen doordat het Engels de lezer heel eventjes uit de Nederlandse stroom tilt. Nu had ook ik een eigen oplossing kunnen verzinnen, maar de vraag was of de verwijzing dan wel uit de verf was gekomen. Bovendien heeft Sofia Engelsman in haar vertaling uit 1999 een mooie oplossing gevonden die naar mijn idee zowel het origineel als de verwijzing recht doet: Kolderkat. Of heeft zij zich gevoegd naar de oplossing van de vooralsnog onbekende vertaler van de Disney-film uit 1951? Hulde dan aan de anonieme ondertitelaar.