… en hoorde hem zingen, heel zacht, al lopend

Eerder is in dit blog al aandacht geweest voor de liederen en liedjes die Jones in Tussentijd een plaats heeft gegeven door eruit te citeren of naar te verwijzen – de zang die tot de poëzie van Tussentijd heeft geleid. Maar ook de omgekeerde weg is afgelegd: meerdere componisten hebben zich al laten inspireren door het muzikale boek.

still uit Sequence: In Parenthesis

De jonge, populaire Britse componist Owain Park schreef onlangs Sequence: In Parenthesis, voerde het uit met zijn zangensemble The Gesualdo Six en verfilmde het ter gelegenheid van de honderdste verjaring van de Wapenstilstand, met veel beelden van Mametz Wood, waar David Jones gewond is geraakt tijdens de Slag aan de Somme en waar zich het slot van Tussentijd (In Parenthesis) lijkt af te spelen en John Ball bijna al zijn pelotongenoten ziet sterven en zelf gewond raakt.

Parks compositie toont overeenkomsten met die van Jones en niet alleen omdat hij citeert uit Jones’ tekst. Hij haakt aan bij de liederen uit Tussentijd door de melodieën door zijn eigen stuk te weven, maar hij grijpt ook net als Jones terug op oudere tradities. Zijn ensemble is niet voor niets vernoemd naar Gesualdo, de zeventiende-eeuwse madrigalengigant. Het resultaat is een polyfone medley van oude en nieuwe liederen. En net als bij Jones is er een rol weggelegd voor Aneirin Lewis, de zingende Welshe korporaal, die vernoemd is naar de aloude bard van Y Gododdin, dat een constant motief in Tussentijd is en ook in Parks zangstuk opduikt. Park hecht blijkbaar even sterk als Jones aan tradities. Jones maakte zo werk dat de tradities doorbrak. Die werkwijze is inmiddels vertrouwder dan een eeuw geleden, maar kan nog altijd mooie muziek voortbrengen getuige Sequence: In Parenthesis.

Wie meer over opzet en totstandkoming van compositie en video wil weten kan terecht op deze pagina.

Still van de titel die in zijn vormgeving doet denken aan de letterwerken van David Jones

‘Onder water en zijn voeten voelt hij het houten plankier weer, en om de volgende bocht bij het stijgen van weer een licht de schokkende ransel van Aneirin Lewis — en hoorde hem zingen, heel zacht, al lopend.’
(p. 77, deel 3 Sterverlicht bevel, Tussentijd)

Jones en Jones, Disney en Cash

In het vierde, middelste deel van Tussentijd horen John Ball en zijn pelotongenoten klanken uit de loopgraven van de Duitsers komen, zo dicht zitten ze op elkaar. Een Duitser speelt Es ist ein Ros entsprungen op een accordeon.

Ook de Britten, Schotten op deze foto, hadden soldaten die accordeon speelden in de loopgraven. © IWM (Q 48958)

Vanuit de Britse loopgraaf komt een antwoord op dit kerstlied:

    Twee man in de traverse mondorgelden;
vier man zongen mee
            Casey Jones klom op zijn machine
            Casey Jones met zijn orders in zijn hand.17
Dat dichterbij,
dat heel uitzonderlijk alleenstaand,
zijn harmonie tenietdeed,
ter ere
van dit uitzonderlijke, ondeelbare
Nieuwe Licht
over de stille ochtend ter ere.
Dit getrekharmonicade
Goede Nieuws
van die
barbaren
die vieze
vuile Hanswursten.
    Betoveren maar,
Rotherhithe –
verzoop de hufters op
Christusmis in de morgen.

In noot 17 verwijst Jones naar Casey Jones als een music-halllied. Het ontstond in 1900 en ten tijde van de oorlog bestonden er al heel veel versies, zo populair was het. In eerste instantie lijkt het slechts alsof het ene populaire lied – er bestaat ook een nog altijd geliefde Nederlandse versie van, Er is een roos ontloken – beantwoord wordt met een ander. Ook het Engelse lied overleeft de Eerste Wereldoorlog en duikt daarna in allerlei gedaantes op. Zelfs Walt Disney ontfermt zich erover en maakt er een korte tekenfilm van: The Brave Engineer.

Tot op de dag vandaag zijn treintjes in een aantal Disneyparken daarnaar gemodelleerd. Want de ‘engineer’ uit de titel was een treinmachinist. Later in de jaren vijftig wordt er zelfs een televisieserie Lees verder

Beeldend en broeierig

still uit een videoverslag van het concert

GoneWest, de kunstzinnige cel van de Vlaamse herdenkingen van WO I, vroeg eerder al aan Einsturzende Neubauten, Amatorski, Wannes Cappelle, John Cale, Daniel Lanois en Ozark Henry om nieuwe muziek te presenteren. Vrijdag 13 oktober was het de beurt aan Flip Kowlier om geïnspireerd door Tussentijd een concert te geven op het voormalig slagveld van Passendale. Volgens De Standaard heeft dat goed uitgepakt: ‘Zo slaagde Kowlier in wat hij in de voorbije weken een beetje als een examen ging beschouwen. Een artiest die een commentaar moet leveren over een historische moloch als de Eerste Wereldoorlog kan zo’n taak niet licht opvatten.’

‘Kowlier had vijf goeie muzikanten bij, en een klankband waarop een stem soms fragmenten liet horen uit het boek Tussentijd van de Britse auteur David Jones. Dat is een aangrijpend stuk literatuur dat de sfeer in de loopgraven en van het slagveld opwekt in een extreem beeldende, en broeierige, taal. Het werd zopas voor het eerst in het Nederlands vertaald.’

Lees hier de hele recensie. Of bekijk een kort videoverslag dat de regionale zender Focus WTV maakte.