Buitenkans

Twee maanden voor Tussentijd, de Nederlandse vertaling van In Parenthesis, het licht zag, verscheen van de hand van Thomas Dilworth Engraver, Soldier, Painter, Poet, de biografie van de schrijver, David Jones. Dilworth onderzoekt het werk van Jones al bijna zijn leven lang en schreef meerdere boeken over de man en zijn werk., waaronder David Jones in the Great War, dat een mooie achtergrond schetst voor Tussentijd.

Woensdag 17 juli1 2019 is Dilworth in Nederland en geeft hij ’s avonds in de Engelse boekwinkel Waterstones te Amsterdam een lezing over Jones en zijn werk. Een buitenkans voor wie uit de mond van de man met de grootste kennis van David Jones meer over hem wil horen.

Meer informatie op de Facebookpagina van de boekhandel.
Wie een voorproefje wil, kan hieronder de video bekijken die Dilworth maakte voor de London Review of Books. Daarin wordt ook het fragment dat hier in het vorige bericht is aangehaald, voorgelezen door een van Jones’ grootste fans, Robin Robertson, van wie in augustus de veelgeprezen poëzieroman Hier maak ik mijn stad zal verschijnen, vertaald door Hans Kloos die ook voor Tussentijd tekende.

Niemandslandrat

Van De Grote Oorlog, kroniek 1914 – 1918 verscheen onlangs het 38e deel. De reeks probeert steeds andere aspecten van die oorlog onder de aandacht te brengen en in dit deel is er onder andere aandacht voor een zestal oorlogsdichters en -schrijvers, van Duitse, Ierse en Britse afkomst, onder wie David Jones. Het is de eerste keer dat ervoor Jones ruim een tiental pagina’s zijn ingeruimd in een Nederlandstalig naslagwerk. De auteur van het artikel, Ad van der Logt, laat een parade van feiten en gebeurtenissen passeren, weeft daar hier en daar een citaat tussendoor en geeft zo een gedetailleerd beeld van de ervaringen van Jones’ regiment en compagnie die ten grondslag hebben gelegen aan de totstandkoming van Tussentijd. Een van de citaten komt uit het laatste stuk van het derde deel en gaat over de ratten in en rond de loopgraven. Jones heeft ze ook getekend toen hij ze zag.

     En de nog diepere roerloosheid als een stilte over ons uitgeworpen — een machtig overwicht over ons en hem — absolute windstilte voor deze Sargassozomp, en voor het voortritselende spul.
     Je kunt zijn stilte horen:
je kunt de niemandslandrat horen,
hoe hij kriskras voren trekt,
zich uit zijn geduldige gangen wurmt,
gritst, gritst, ggritst,
aards openrijt, troffel zijn listige klauw;
de tijd van onze hardvochtigheid goedmaakt, om zijn eigen amfibisch paradijs te sapperen.
     Je hoort zijn dragers met onze verdorvenheden door het nachtkruid ritselen — in zijn kleine gangen harrewarren over de lekkerste hapjes, kraalogig zich aan ons tegoed doen; uit de aard van het beestje zich nacht-rond eten aan onze gebrokenen.

 

‘November 1916 / Rats shot during the pulling down of an old dugout in Ploegsteert Wood’. DJ  – (© the Estate of David Jones)

Nieuwe muziek voor een oud boek

Passendale voor en na de slag

Passendale voor en na de slag, boven en onder.

David Jones heeft gevochten in de slag bij Passendale – Passchendaele schrijven de Britten meestal – al bracht hij een deel ervan ook door in de reservelinie, tot zijn ongenoegen. Niet omdat misplaatste heldenmoed bezit van hem had genomen, zoals een furieuze superieur dacht, maar omdat hij liever met zijn maten in zijn eigen bataljon optrok dan dat hij achterbleef tussen vreemden. Misschien is dat bevel om in de reservelinie te blijven wel de oorzaak dat hij zo lang heeft gediend in de Grote Oorlog en hem heeft overleefd, want de verliezen waren aan beide kanten enorm in deze orgie van staal, bloed en modder.

Concrete voorvallen uit deze Derde slag om Ieper komen niet voor in Tussentijd. Het zijn vooral beschrijvingen van het verwoeste loden landschap, het gezeul door het slijk, de blank staande loopgraven die in het boek terugkeren. Pas veel later zou hij deze periode nadrukkelijker oproepen in (The Book of) Balaam’s Ass dat is opgenomen in het laatste boek dat hij zelf nog heeft zien verschijnen, The Sleeping Lord (and Other Fragments).

Gone West, sponsor van de vertaling van In Parenthesis, heeft de in België bepaald niet ongekende Flip Kowlier, gevraagd zich te laten inspireren door die vertaling, Tussentijd. Kowlier is zelf afkomstig uit de West-Vlaamse contreien en geeft vrijdag 13 oktober een concert op het terrein van het Memorial Museum Passchendaele. Het is geen opera gebaseerd op het werk zoals in Groot-Brittannië is gemaakt en waarover later meer. In dit geval is het nieuwe muziek met nieuwe teksten, geïnspireerd door Tussentijd maar niet letterlijk hetzelfde, al zal er zo nu en dan een compleet citaat klinken. Hier vind je meer informatie, ook over de tickets voor het concert. Tom “dEUS” Barman geeft de volgende dag op dezelfde plek ook een Gone West-concert.

still met Kowlier uit de promotieclip van Gone West

Draak

David Jones had als frontsoldaat een vooruitziende blik, en hij was niet de enige. Een veelzeggende verhaallijn in het laatste deel van Tussentijd is de worsteling van de gewonde John Ball om zijn geweer mee te krijgen als hij weg probeert te kruipen uit de frontlinie. ‘Laat maar liggen voor een toerist die met Cook naar de Verwoeste Gewesten reist en kruip zo ver weg als je kunt en wacht op de dragers’, schiet hem door het hoofd. Jones wijdt er een van de laatste aantekeningen aan, nummer 44:

Dit lijkt misschien een anachronisme, maar ik herinner me dat ik het in 1917 met een vriend over de toeristische mogelijkheden had, mocht de vrede ooit weerkeren. We gingen er zeer gedetailleerd op in, weet ik nog, en vroegen ons af of de onontplofte granaat vlak naast ons ooit een toerist de lucht in zou laten vliegen en hoe mensen zich zouden laten fotograferen op onze borstweringen.

Rond de voormalige slagvelden, militaire begraafplaatsen, gedenktekens en musea heerst een eeuw later in het Frans-Belgische grensgebied een grote toeristische bedrijvigheid.

© 2017 Aja Schwarz

Britse bezoekers bij het monument voor de gevallenen bij de slag om het bos van Mametz, september 2017 [foto © A. Schwarz]

Ook bij het bos van Mametz — zie eerder bericht — waar de gewonde schrijver zelf heeft geworsteld met zijn geweer en het uiteindelijk Lees verder

Le bois de Mametz

Het wordt in Tussentijd niet met name genoemd, maar is in Groot-Brittannië misschien wel bekender dan in Frankrijk zelf, Mametz Wood, le bois de Mametz, het bos van Mametz. Het is een van de hardnekkigste Duitse haarden van verzet tijdens de beruchte Slag aan de Somme. Terwijl ze in de omgeving al ver worden teruggedrongen, houden Duitse elitetroepen stand in een bos van amper één vierkante kilometer.

David Jones maakt deel uit van de weinig succesvolle Britse aanvalsgolf op 7 juli 1916, raakt gewond en weet toch het grootste stuk terug te kruipen door struiken, granaatkraters, over zwaarder gewonden en lijken. Uiteindelijk wordt hij gevonden door brancarddragers die hem afvoeren.

Mametz Wood

aan de rand van het bos van Mametz [© 2017 H. Rystadius]


John Ball raakt in het laatste deel van het boek op identiek terrein verzeild en verdwaald – zie citaat vorige bericht – en ook op dezelfde manier gewond. Het is één van de meest aangrijpende, lyrische delen waarin oorlogswaanzin, poëzie en mythologie samen een betoverende werkelijkheid vormen.

De vertaler is onlangs dit plukje bomen in het agrarische Noord-Franse land in ogenschouw gaan nemen en trof aan de rand van het bos deze klimplanten die behalve een boom een oud bordje – jacht voorbehouden, privé-eigendom – overwoekeren, vergezeld van een vlaggetje dat een gedenkteken zal willen zijn voor de Royal Welch Fusiliers, het regiment waartoe David Jones heeft behoord. Binnenkort meer.

Engraver, Soldier, Painter, Poet

Voor Tussentijd zelf verschijnt, is er nog tijd voor een ander pas verschenen boek, de langverwachte biografie van David Jones die dit voorjaar eindelijk is verschenen. Thomas Dilworth, de biograaf, heeft al meerdere boeken over Jones op zijn naam staan, waaronder David Jones in the Great War, een aanrader voor wie alles wil weten over de biografische achtergrond van Tussentijd.

Het nieuwe David Jones – Engraver, Soldier, Painter, Poet begint bij zijn geboorte in 1895 en eindigt bij zijn dood in 1974. Het biedt een baaierd aan feiten, voorvallen en personen. Dilworth is er niet de man naar om die allemaal in één duiding te vatten. Liever laat hij het aan de lezer om zich uit alle details zelf een beeld en mening te vormen. En de overvloed is rijk, ook aan citaten uit interviews en brieven.

Jones zou tegenwoordig al snel het label ‘hypersensitief’ hebben gekregen: ‘Soms hoef ik maar naar de kolenkit te kijken en dan Lees verder

Genootschap

David Jones is een veelzijdig man geweest. Behalve schrijver was hij graveur, tekenaar, aquarellist. Hij bedacht zelfs een eigen genre, letterings, zogenaamde lettervormen. Een eerste kennismaking met die vele kanten van hem is goed mogelijk op de site van het genootschap dat zich naar hem vernoemt: The David Jones Society.

gravure uit de door Jones geïllustreerde uitgave van Coleridge’s Rime of the Ancient Mariner (1929) – het is een vooraankondiging van de ‘lettervormen’ die hij later zou ontwikkelen [© the Trustees of the Estate of David Jones]

The Greatest Poem of World War I

Onder die niet mis te verstane titel zond de BBC in 2016 een documentaire van een uur uit over Tussentijd van David Jones en de totstandkoming ervan. De Welshe dichter en sportman Owen Sheers leidt de kijker door de ontstaansgeschiedenis van het boek. De jonge acteur Rhys Isaac-Jones speelt in gedramatiseerde fragmenten de rol van John Ball, het hoofdpersonage uit Tussentijd. Jones’ biograaf heeft hem meerdere keren gevraagd of wat Ball in het boek overkomt, ook Jones zelf is overkomen in de loopgraven. Het antwoord was steeds bevestigend.

Isaac-Jones heeft de documentaire in twee, Lees verder